Sau khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001, thế giới đã trải nghiệm "China Shock 1.0" do xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp giá thấp của Trung Quốc. Tuy nhiên, "China Shock 2.0" đang diễn ra hiện nay lại khác biệt đáng kể về tác động, đó là cuộc tấn công của các sản phẩm chất lượng cao, giá thấp trong các ngành công nghiệp tiên tiến, được sản xuất bằng công nghệ hàng đầu thế giới hoặc gần với trình độ hàng đầu, chủ yếu dựa trên thành công của chiến lược "Made in China 2025". Trung Quốc đã và đang thúc đẩy việc vươn ra thị trường thế giới với công nghệ hàng đầu trong lĩnh vực xe điện và pin xe điện, đường sắt cao tốc, AI, tấm pin năng lượng mặt trời, robot công nghiệp, xe tự hành, v.v. Năm 2023, trong số 13,7 triệu xe điện bán ra trên toàn cầu, Trung Quốc chiếm 8,2 triệu chiếc, tức 60%. Xuất khẩu xe điện của Trung Quốc đã tăng từ 220.000 chiếc năm 2020 lên 1,2 triệu chiếc vào năm 2023, tăng trưởng 439%.
Tại kỳ họp Quốc hội năm 2025, chính phủ Trung Quốc đã đặt mục tiêu chính sách "AI+", công bố kế hoạch tập trung nuôi dưỡng các ngành công nghiệp ứng dụng công nghệ AI (trí tuệ hình thể) như xe tự hành, robot hình người, mạng 6G, thiết bị sản xuất thông minh.
Không chỉ vậy, theo báo cáo của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO), tỷ trọng sản xuất công nghiệp toàn cầu của Trung Quốc dự kiến sẽ tăng từ 6% vào năm 2020 lên 45% vào năm 2030. Ngược lại, tỷ trọng của Hoa Kỳ dự kiến sẽ giảm từ 25% vào năm 2000 xuống còn 11% vào năm 2030.
Vậy làm thế nào mà các doanh nghiệp Trung Quốc, được nuôi dưỡng thông qua "Made in China 2025", lại mở rộng thị trường toàn cầu? Động lực nằm ở chiến lược quốc gia là hy sinh tiêu dùng hộ gia đình để dồn nguồn lực phát triển các ngành công nghiệp chiến lược. Tỷ lệ trợ cấp công nghiệp của chính phủ Trung Quốc dành cho các ngành chiến lược là 1,73% GDP vào năm 2019, cao hơn hẳn so với 0,67% của Hàn Quốc, 0,50% của Nhật Bản và 0,39% của Hoa Kỳ. Kết quả là các doanh nghiệp Trung Quốc nhận được hỗ trợ của chính phủ không sợ lỗ. Thực tế điều tra chống bán phá giá của WTO cho thấy, từ năm 2021 đến 2024, số vụ điều tra chống bán phá giá đối với Trung Quốc chiếm 41,7% tổng số vụ.
Do việc điều chỉnh thuế quan dưới thời chính quyền Trump lần thứ nhất, tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc đã giảm từ 21,1% năm 2018 xuống còn 13,3% vào năm 2024. Thay vào đó, tỷ trọng của Trung Quốc tại các thị trường xuất khẩu toàn cầu, ngoại trừ Mỹ, đã tăng từ 11,5% lên 14,8%. Số liệu thống kê này cho thấy ma sát thương mại Mỹ-Trung đã thúc đẩy Trung Quốc đa dạng hóa thương mại, đồng thời ngụ ý rằng việc điều chỉnh thuế quan dưới thời chính quyền Trump lần thứ hai sẽ càng đẩy nhanh quá trình này.
"China Shock 2.0" đã và đang diễn ra. Các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Indonesia, Thái Lan đang trải qua tình trạng rỗng hóa ngành sản xuất nghiêm trọng do nhập khẩu ồ ạt các sản phẩm công nghiệp Trung Quốc chất lượng cao, có sức cạnh tranh về giá.
Tại Hàn Quốc, "China Shock 2.0" cũng đang diễn ra. Các ngành công nghiệp thép và hóa chất đang chịu tác động nghiêm trọng và rơi vào tình trạng suy thoái cấu trúc do cuộc tấn công giá thấp của Trung Quốc. Máy hút bụi robot sản xuất tại Trung Quốc sau khi vào Hàn Quốc năm 2022 đã chiếm vị trí số 1 chỉ sau 2 năm, doanh số tăng gấp 7 lần sau 3 năm, chiếm lĩnh các gia đình Hàn Quốc. Ngoài ra, nhập khẩu cá nhân trực tuyến từ Trung Quốc trong quý 1 đã tăng 20% so với cùng kỳ năm trước, trong khi tỷ lệ trống tại khu mua sắm quần áo Dongdaemun vượt quá 11% do suy thoái.
Số mặt hàng Hàn Quốc xuất siêu sang Trung Quốc đã giảm từ 237 mặt hàng năm 2010 xuống còn 142 mặt hàng vào năm 2024. Hơn nữa, khi công nghệ tiên tiến của Trung Quốc phát triển, ảnh hưởng của hàng hóa trung gian Trung Quốc đối với giá trị gia tăng của Hàn Quốc ngày càng tăng, trong khi xu hướng ảnh hưởng của hàng hóa trung gian Hàn Quốc đối với giá trị gia tăng của Trung Quốc lại giảm xuống.
Sự phát triển công nghệ tiên tiến của Trung Quốc được dự báo sẽ thu hẹp khoảng cách công nghệ với sản phẩm hoàn chỉnh của Hàn Quốc (bán dẫn, ô tô...) hoặc mở rộng các sản phẩm vượt trội (xe điện, robot...). Điều này có khả năng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị trường nội địa Hàn Quốc, đặc biệt là về sức cạnh tranh giá cả.
Tại sao Hàn Quốc không sản sinh ra các doanh nghiệp đổi mới tầm cỡ thế giới như DeepMind? Câu trả lời là trong thập kỷ qua, ngược lại với việc Trung Quốc đã thành công trong việc xây dựng hệ sinh thái đổi mới khoa học công nghệ và nâng cao đáng kể sức cạnh tranh công nghiệp với "Made in China 2025", Hàn Quốc lại trải qua sự hỗn loạn lặp đi lặp lại trong chính sách khoa học công nghệ và công nghiệp qua 3 đời chính quyền, đẩy hệ sinh thái đổi mới vào tình thế khó khăn. Kết quả là nền kinh tế Hàn Quốc cũng đang hứng chịu những con sóng dữ của "China Shock 2.0".
Trước khi quá muộn, cần có cuộc phẫu thuật lớn đối với hệ thống giáo dục và hệ thống hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, tách biệt hệ thống đổi mới khoa học công nghệ và chính sách công nghiệp khỏi chính trị, và khẩn trương thúc đẩy các chính sách nuôi dưỡng hệ sinh thái khoa học công nghệ một cách nhất quán và lâu dài.