Công nghiệp hạt nhân Hàn Quốc: Thị trường 700 lò và những thách thức

Thị trường xây dựng nhà máy điện hạt nhân dự kiến trên thế giới sẽ đạt quy mô lên tới 700 lò phản ứng trong tương lai, mang đến cơ hội lớn cho ngành công nghiệp hạt nhân của Hàn Quốc trong bối cảnh thị trường toàn cầu đang mở rộng. Tuy nhiên, để giành quyền chủ đạo trong cuộc cạnh tranh khốc liệt, Hàn Quốc còn phải vượt qua nhiều thách thức.

Theo Hiệp hội Hạt nhân Thế giới (WNA), hiện tại có 307 lò phản ứng mới được các chính phủ trên thế giới bày tỏ ý định triển khai. Nếu tính cả 109 lò đang trong giai đoạn lên kế hoạch, cấp phép, con số này vượt quá 400. Thêm vào đó, Tổng thống Mỹ Trump gần đây đã đặt mục tiêu tăng công suất điện hạt nhân của Mỹ lên gấp 4 lần mức hiện tại vào năm 2050, đạt 400 triệu kilowatt. Với kế hoạch này, quy mô các nhà máy điện hạt nhân được lên kế hoạch trong tương lai dự kiến sẽ đạt tới 700 lò.

Tổng thống Trump dự định tăng công suất điện hạt nhân của Mỹ thêm 300 triệu kilowatt so với mức hiện tại (khoảng 100 triệu kilowatt từ 92 lò). Điều này có nghĩa là sẽ xây dựng thêm 300 lò phản ứng lớn công suất 1 triệu kilowatt. Nếu tính cả 439 lò đang hoạt động và 67 lò đang xây dựng, quy mô điện hạt nhân trong tương lai sẽ tăng lên gấp 2,5 lần mức hiện tại. Đây thực sự là một "kỷ nguyên phục hưng hạt nhân" đang mở ra.

Thế mạnh của ngành hạt nhân Hàn Quốc

Các kế hoạch giới thiệu điện hạt nhân xuất hiện ngày càng nhiều, nhưng số quốc gia sở hữu công nghệ lại có hạn. Điện hạt nhân là một ngành công nghiệp thực tế do nhà nước dẫn dắt, với chi phí xây dựng mỗi lò lên tới hàng nghìn tỷ won. Nếu chỉ tính các quốc gia xuất khẩu nhà máy điện hạt nhân có khả năng từ thiết kế, thi công đến vận hành các lò phản ứng lớn, thì chỉ có 7 quốc gia: Hàn Quốc, Mỹ, Pháp, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản và Canada. Về cơ bản, các quốc gia này sẽ chia sẻ nhau việc xây dựng 700 lò phản ứng đã được lên kế hoạch.

Với "kỷ nguyên phục hưng hạt nhân", kỳ vọng vào ngành hạt nhân Hàn Quốc cũng tăng lên. Hàn Quốc, hiện đang vận hành 26 lò phản ứng trong nước, đã chính thức tham gia thị trường quốc tế từ năm 2009 với dự án nhà máy Barakah tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Hàn Quốc đã chứng minh được năng lực cạnh tranh của mình trong dự án Barakah qua việc tuân thủ thời gian thi công và ngân sách.

Sau khi tuyên bố tự phát triển mẫu "APR1400" vào năm 1999, Hàn Quốc đã nhận được chứng nhận nghiêm ngặt từ NRC của Mỹ vào năm 2019 và chứng nhận từ ENSREG của châu Âu vào năm 2023. Tỷ lệ nội địa hóa công nghệ đạt trên 95%. Việc sở hữu một hệ sinh thái tích hợp theo chiều dọc từ xây dựng, thiết kế, bảo trì đến sản xuất nhiên liệu cũng là một lợi thế lớn.

Những rào cản đối với Hàn Quốc

Tuy nhiên, để ngành hạt nhân Hàn Quốc giành được quyền chủ đạo trên thị trường thế giới, vẫn còn nhiều trở ngại. Đầu tiên, Hàn Quốc dựa vào chi phí xây dựng thấp làm lợi thế cạnh tranh, nhưng lại có những lo ngại lớn về việc nhận thầu giá thấp với biên lợi nhuận (lợi nhuận ròng) không cao. Việc EDF của Pháp, đối thủ cạnh tranh trong gói thầu nhà máy điện hạt nhân tại Séc lần này, đặt vấn đề về quy trình hợp đồng cũng xuất phát từ nhận định rằng Hàn Quốc đang được chính phủ hỗ trợ để tăng cường lợi thế về giá.

Kênh xuất khẩu điện hạt nhân bị phân hóa giữa KEPCO và Korea Hydro & Nuclear Power (KHNP) cũng là một yếu tố bất ổn. KEPCO và KHNP, được tách ra từ năm 2000, đã chia sẻ chức năng xuất khẩu điện hạt nhân nhưng liên tục xảy ra xung đột về quyền chủ đạo. Hai công ty đã cùng tham gia dự án nhà máy Barakah nhưng lại bất hòa về vấn đề thanh toán chi phí bổ sung, và gần đây đã tiến hành thủ tục trọng tài tại Tòa án Trọng tài Quốc tế London (LCIA).

Trên thị trường thế giới, dù số lượng người chơi ít, nhưng cạnh tranh lại càng khốc liệt hơn. Giới chuyên gia trong ngành hạt nhân chỉ ra rằng "Pháp, thế lực mạnh trên thị trường châu Âu, sẽ gây khó khăn cho việc Hàn Quốc thâm nhập châu Âu". Ngoài ra, Nga và Trung Quốc có ảnh hưởng lớn trên các thị trường Đông Âu, châu Á, châu Phi. Nga và Trung Quốc đã thiết lập liên minh hạt nhân và hợp tác trong việc nhận thầu ở nước ngoài và cung cấp nhiên liệu hạt nhân.

Cạnh tranh gay gắt tại Việt Nam

Một ví dụ điển hình của cuộc cạnh tranh khốc liệt là Việt Nam. Tại Việt Nam, nơi đang có kế hoạch giới thiệu 4 lò phản ứng, cuộc cạnh tranh giữa 6 quốc gia đang diễn ra. Việt Nam đã đình chỉ dự án vào năm 2016 khi đã gần ký hợp đồng với Nga và Nhật Bản, nhưng đã nối lại vào tháng 11 năm ngoái và đang mở kênh đàm phán không chỉ với Nga và Nhật Bản mà còn với các quốc gia khác.

Gần đây, chính phủ Việt Nam đang sử dụng dự án điện hạt nhân như một lá bài trong đàm phán thuế quan với Mỹ. Bộ trưởng Công Thương Việt Nam Nguyễn Hồng Diên cho biết: "Điện hạt nhân sẽ là động lực quan trọng để cân bằng thương mại giữa Việt Nam và Mỹ". Tổng thống Pháp Macron đã thăm Việt Nam vào ngày 26 và gặp Chủ tịch Lương Cường để quảng bá điện hạt nhân Pháp. Trung Quốc, quốc gia có quan hệ kinh tế và chính trị thân thiết với Việt Nam, cũng bày tỏ sự quan tâm. Về phía Hàn Quốc, KEPCO đang ráo riết hoạt động. Một quan chức KEPCO giải thích: "Trong tương lai, chúng tôi dự định tổ chức các buổi giới thiệu, mời các quan chức cấp cao của chính phủ Việt Nam đến thăm các cơ sở hạt nhân của Hàn Quốc để xúc tiến hoạt động đấu thầu".

Sự cần thiết của chính sách nhất quán

Việc chính phủ Hàn Quốc có một chính sách nhất quán và hỗ trợ tích cực là điều hết sức cần thiết. Dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân là một dự án dài hạn kéo dài hàng thập kỷ, nhưng tại Hàn Quốc, chính sách lại thay đổi đột ngột theo từng lần chuyển giao quyền lực, từ "phi hạt nhân" (chính quyền Moon Jae-in) sang "phi-phi hạt nhân" (chính quyền Yoon Suk-yeol), gây ra sự hoang mang trên thị trường. Thực tế, ngay cả trong cuộc bầu cử tổng thống lần này, lập trường của ứng viên Lee Jae-myung thuộc Đảng Dân chủ Đồng hành cho rằng "điện hạt nhân nguy hiểm và không bền vững" lại khác biệt với lập trường của ứng viên Kim Moon-soo thuộc Đảng Sức mạnh Quốc dân, người ủng hộ mở rộng điện hạt nhân.

Giáo sư Chung Dong-wook của Khoa Kỹ thuật Hệ thống Năng lượng tại Đại học Chung-Ang nhấn mạnh: "Các quốc gia có thể thâm nhập thị trường Mỹ với 300 lò phản ứng thực tế chỉ có Hàn Quốc, Pháp, Nhật Bản. Giống như việc Mỹ quan tâm đến ngành đóng tàu của Hàn Quốc, điều quan trọng là chính quyền tiếp theo cần phát huy năng lực ngoại giao để giải thích rõ ràng về năng lực cạnh tranh của điện hạt nhân Hàn Quốc với phía Mỹ". Ông nói thêm: "Trước hết, phải có nhu cầu nội địa để duy trì hệ sinh thái hạt nhân, từ đó mới có thể tăng cường đáng kể năng lực cạnh tranh trên thị trường thế giới. Chính quyền tiếp theo cũng cần duy trì chủ trương rằng điện hạt nhân là cần thiết".