Tổng thống Prabowo (hàng trước, thứ hai từ trái) và Tổng thống Nam Phi Ramaphosa (hàng trước, thứ ba từ trái) bắt tay nhau trong buổi chụp ảnh kỷ niệm tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS ngày 7/7, Brazil (Ảnh: Paulo Mumia/BRICS Brasil).

Indonesia đã công bố gia nhập BRICS, một khuôn khổ các nền kinh tế mới nổi, vào tháng 10 năm ngoái và trở thành thành viên đầu tiên của Đông Nam Á vào tháng 1 năm nay, chỉ ba tháng sau đó. Không giống như người tiền nhiệm không muốn bị coi là "nghiêng về phía Trung Quốc và Nga", Tổng thống Prabowo, nhậm chức vào tháng 10 năm ngoái, đã nhận định rằng ông có thể theo đuổi cả hai mục tiêu: lợi ích thực tiễn và "giảm bớt sắc thái chống Mỹ". Với dân số đông nhất khu vực và số lượng người Hồi giáo lớn nhất thế giới, việc một cường quốc được mệnh danh là "nhà lãnh đạo của Phương Nam toàn cầu" chính thức gia nhập là một động lực cho các quốc gia đối tác muốn đi theo.

"Vai trò của Phương Nam toàn cầu trong việc định hình các quy tắc kinh tế quốc tế là không thể phủ nhận". Đó là lời Phó Tổng thống Nam Phi Mashatile sau khi kết thúc bài phát biểu tại "Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St. Petersburg (SPIEF)" được tổ chức tại Nga vào ngày 20 tháng 6, với sự tham dự của các nhà lãnh đạo các nước thành viên BRICS. Trong số những cái bắt tay với Tổng thống Nga Putin và Phó Chủ tịch Trung Quốc Hàn Chính, bàn tay của ông Prabowo được giữ lâu nhất và lắc mạnh lên xuống.

Tháng sau, tại buổi chụp ảnh kỷ niệm Hội nghị Thượng đỉnh BRICS ở Brazil, lần này Tổng thống Nam Phi Ramaphosa đứng cạnh ông Prabowo và bắt tay chặt chẽ.

Nam Phi đã tích cực mời Indonesia khi quyết định mở rộng thành viên tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS vào tháng 8 năm 2023, nơi nước này giữ vai trò chủ tịch. Tổng thống Joko Widodo khi đó đã có mặt tại hiện trường nhưng từ chối gia nhập BRICS vì không muốn bị coi là "nghiêng về phía Trung Quốc và Nga" nhằm duy trì chính sách đối ngoại toàn diện không liên kết truyền thống.

Tuy nhiên, Tổng thống Prabowo, nhậm chức vào ngày 20 tháng 10 năm 2024, chỉ bốn ngày sau khi nhậm chức đã cử Bộ trưởng Ngoại giao tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS tại Nga và nộp đơn xin gia nhập. Ông Koichi Kawamura từ Viện Nghiên cứu Kinh tế Châu Á JETRO cho biết: "Mục tiêu của ông Prabowo là mở rộng chính sách ngoại giao thực dụng mà ông Joko đã theo đuổi song phương ra cả các quan hệ đa phương."

Ông Prabowo nhậm chức với khẩu hiệu "kế thừa đường lối của Joko", nhưng đã nhanh chóng tạo ra một sự thay đổi lớn. Ông Kawamura nhận định: "Lập trường ngoại giao toàn diện không thay đổi. Ngược lại, việc Indonesia gia nhập BRICS có lẽ là một quyết định nhằm làm giảm bớt màu sắc chống lại phương Tây và củng cố vị thế của chính mình." Có thể thấy rằng ông Prabowo đã triển khai chiến lược ngoại giao dự phòng kịch bản ông Trump trở lại ghế Tổng thống Mỹ ngay sau khi ông nhậm chức.

Phó Giáo sư Kei Koga từ Khoa Khoa học Xã hội, Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore) phân tích rằng các quốc gia thành viên BRICS có thể được chia thành: (1) các quốc gia "chống chủ nghĩa đơn cực Mỹ" như Trung Quốc và Nga; (2) các quốc gia không chống Mỹ nhưng cân bằng để tránh bị thiệt hại bởi chủ nghĩa đơn cực Mỹ, như Brazil và Nam Phi; và (3) các quốc gia hướng tới việc gia nhập các cơ chế đối thoại mới trong bối cảnh ảnh hưởng quốc tế của Mỹ suy yếu. Indonesia được cho là nằm giữa loại (2) và (3). Từ góc độ của Nam Phi, Indonesia có thể được coi là một "đồng chí" được mong đợi.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS vào tháng 7, Tổng thống Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã không có mặt. Trong bối cảnh đó, Tổng thống Prabowo, với tư cách là người tham dự lần đầu, đã nhấn mạnh tinh thần của Hội nghị Á-Phi (Hội nghị Bandung) năm 1955 tại Bandung, Indonesia, nơi đã đặt nền móng cho phong trào không liên kết không thuộc bất kỳ phe phái nào. Quan điểm của ông, thể hiện vị thế "nhà lãnh đạo của Phương Nam toàn cầu" đại diện cho tiếng nói của các nước mới nổi và đang phát triển, đã được Tổng thống Brazil Lula, nước chủ trì, đón nhận một cách tích cực.

Theo đuổi trung lập và thực dụng

Thái độ của Indonesia trong việc theo đuổi sự trung lập và lợi ích thực tiễn với tư cách là thành viên BRICS cũng đã được thể hiện rõ tại SPIEF vào tháng 6. Mặc dù ông Prabowo cũng được mời tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G7 diễn ra cùng thời điểm tại Canada nhưng ông đã vắng mặt, và tham dự SPIEF vì "được mời trước" (theo lời ông). Do đó, những phát biểu của ông đã được chú ý.

Ông Prabowo tuyên bố rằng "thế giới đơn cực đã kết thúc và chúng ta phải tiến tới một thế giới đa cực", đồng thời chỉ ra rằng "một trong những sai lầm lớn mà nhiều quốc gia Đông Nam Á mắc phải là luôn có xu hướng đi theo sức mạnh lớn nhất và mạnh nhất thế giới". Mặc dù không nêu đích danh, rõ ràng đây là một phát biểu hướng tới Hoa Kỳ. Có khả năng ông đã kêu gọi "thoát khỏi sự phụ thuộc vào Mỹ" sau khi các nước Đông Nam Á bị áp thuế quan cao từ các giao dịch thương mại với Mỹ.

Ngược lại, ông nhấn mạnh tiềm năng kinh tế của đất nước, tuyên bố các chính sách trọng tâm của Indonesia là: đạt được tự chủ lương thực, đạt được tự chủ năng lượng, nâng cao trình độ giáo dục và công nghiệp hóa. Ông Prabowo gọi chính sách này là "con đường thỏa hiệp" kết hợp "những phần tốt nhất của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội". Tuy nhiên, trên thực tế, Indonesia gần như phụ thuộc 100% vào nhập khẩu lúa mì, do đó việc làm sâu sắc hơn quan hệ với các quốc gia cung cấp lương thực như Nga và Mỹ là điều cần thiết để đạt được các mục tiêu chính sách.

Thực tế này cũng được thể hiện qua sự thận trọng trong việc duy trì khoảng cách với các "cường quốc toàn cầu" như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và Nga. Trong một cuộc thảo luận tại SPIEF, khi được người điều phối hỏi liệu có thể duy trì chính sách không liên kết trong một thế giới phức tạp hay không, ông Prabowo, với Tổng thống Putin ngồi cạnh ông sau cuộc gặp thượng đỉnh vào ngày hôm trước, đã tuyên bố: "Chúng tôi quyết tâm duy trì chính sách không liên kết. Chúng tôi tôn trọng tất cả các cường quốc và tôn trọng các nước láng giềng."

Trong các cuộc đàm phán thuế quan với Hoa Kỳ, ông đã trực tiếp đàm phán qua điện thoại với Tổng thống Trump và đạt được thỏa thuận sớm vào ngày 15 tháng 7, trở thành quốc gia thứ ba sau Vương quốc Anh và Việt Nam. Trước đó, vào ngày 13 tháng 7, ông đã đạt được thỏa thuận chính trị với Liên minh châu Âu (EU) về Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện (CEPA), cho thấy kỹ năng ngoại giao tài tình của mình với các cường quốc.

Đại diện ASEAN hơn là xã hội Hồi giáo

Từ tháng 10 năm ngoái, Tổng thống Prabowo đã thăm 20 quốc gia tổng cộng 27 lần, và 10 nhà lãnh đạo quốc gia đã chính thức thăm Indonesia. So với việc Thủ tướng Shigeru Ishiba, người cũng nhậm chức vào tháng 10 cùng năm, chỉ thăm 8 quốc gia, sự tích cực của ông Prabowo là rất nổi bật.

Trong số các điểm đến, các quốc gia thành viên Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) chiếm nhiều nhất với tổng cộng 13 lượt. Tuy nhiên, nếu tính cả các chuyến thăm đến các quốc gia đối tác BRICS, thì các quốc gia liên quan đến BRICS chiếm nhiều nhất với tổng cộng 16 lượt.

Về số lượng chuyến thăm đến các quốc gia Hồi giáo, ông Kawamura nhận định: "Indonesia chỉ là một quốc gia 'ngoại vi' trong thế giới Hồi giáo", do đó, ý nghĩa của các chuyến thăm này "chủ yếu là tăng cường hợp tác kinh tế" hơn là đóng vai trò kết nối các quốc gia Hồi giáo và BRICS hay thúc đẩy đoàn kết tôn giáo.

Chính phủ Prabowo đang nỗ lực thu hút đầu tư từ Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), một thành viên BRICS, cùng với Qatar và Ả Rập Xê Út. Indonesia đã thành công trong việc thu hút 2,3 tỷ USD (khoảng 341 tỷ yên) từ UAE cho trung tâm dữ liệu và 2 tỷ USD từ Qatar cho quỹ đầu tư chính phủ. Vào tháng 7, khi thăm Ả Rập Xê Út, Indonesia cũng đã ký thỏa thuận hợp tác trị giá 27 tỷ USD trên cơ sở tư nhân.

Trong vai trò của mình trong BRICS, Indonesia được cho là sẽ đóng vai trò là cầu nối để các quốc gia đối tác gia nhập, đặc biệt là trong khuôn khổ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Về số lần thăm quốc gia của ông Prabowo, Malaysia là nhiều nhất với 4 lần, cho thấy mối quan hệ thân thiết. Hơn nữa, vào tháng 5 năm nay, ông đã chính thức thăm Thái Lan lần đầu tiên sau 20 năm với tư cách là Tổng thống Indonesia, và vào tháng 3, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm cũng đã thăm Indonesia.