"Chủ nghĩa đơn phương Mỹ" do Tổng thống Trump khởi xướng không xem xét đến sự phối hợp và hợp tác với các quốc gia khác. Vì các nước đều hiểu rõ điều đó, họ đang tìm kiếm con đường để tồn tại. Ảnh: Win McNamee / Getty Images

Thế giới đang chao đảo bởi các chính sách đối ngoại liên tiếp được đưa ra bởi chính quyền Donald Trump của Mỹ. Mặt khác, cũng có những quốc gia đang nhanh chóng xây dựng chiến lược mới. Nhật Bản thì sao? Trong trật tự quốc tế bị chia rẽ xoay quanh các cường quốc, liệu có con đường nào để tồn tại?

【Ảnh】Người dân TP.HCM ăn mừng 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam

Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru đã thăm Việt Nam và Philippines vào cuối tháng 4, nhưng trên thực tế, ông có nhiều lựa chọn điểm đến công du khác. Bộ Ngoại giao đã đề xuất cả châu Âu.

Việt Nam và Philippines, những quốc gia không có vướng mắc ngoại giao nghiêm trọng, đối với Thủ tướng Ishiba là những điểm đến dễ chịu. Nhưng với châu Âu thì không đơn giản như vậy.

Liên minh Châu Âu (EU) và các nước lớn ở châu Âu đang trong quan hệ căng thẳng với Mỹ về vấn đề tăng thuế quan và các vấn đề khác. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen đều chỉ trích Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Nếu Thủ tướng Ishiba thăm châu Âu, Tổng thống Trump có thể sẽ xem đó là việc Nhật Bản bắt tay với châu Âu để đối kháng lại Mỹ.

Theo quan chức chính phủ, lý do Thủ tướng Ishiba chọn Đông Nam Á là để tránh chuyến công du có thể làm Tổng thống Trump phật lòng, vào thời điểm đàm phán giữa Nhật Bản và Mỹ về vấn đề thuế quan đang được thúc đẩy. Đây là một chính sách đối ngoại rất "kiểu Nhật", thụ động và theo chủ nghĩa an phận.

Các quốc gia áp dụng chiến lược mới đối lập với Nhật Bản

Trong nhiều năm, châu Âu đã xây dựng mối quan hệ đồng minh với Mỹ dựa trên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), duy trì mối quan hệ chặt chẽ về mọi mặt như chính trị, kinh tế, văn hóa. Tuy nhiên, chính quyền Trump trong nhiệm kỳ thứ hai bắt đầu tạo khoảng cách với châu Âu hơn cả nhiệm kỳ đầu tiên.

Phản ứng của châu Âu là nhanh chóng.

EU đã bãi bỏ một phần quy định về kiểm soát thâm hụt ngân sách quá mức, cho phép các nước thành viên tích cực chi tiêu quân sự. Đức, quốc gia nổi tiếng với việc kiểm soát chặt chẽ nợ công trong ngân sách nhà nước, cũng đã sửa đổi luật để cho phép chi tiêu ngân sách tích cực cho chi phí quân sự và phát triển hạ tầng.

Dù NATO không sụp đổ ngay lập tức, rõ ràng đang có rạn nứt trong quan hệ Mỹ-châu Âu. Trong bối cảnh mối đe dọa từ Nga gia tăng, các nước châu Âu đang thúc đẩy tăng cường sức mạnh quân sự để có thể tồn tại "không cần Mỹ".

Không ít quốc gia đang thúc đẩy đàm phán thuế quan với Mỹ, đồng thời tăng cường quan hệ như mở rộng thương mại với các nước khác ngoài Mỹ.

Ấn Độ đầu tháng 5 đã đạt được thỏa thuận ký kết hiệp định thương mại tự do với Anh, giảm đáng kể thuế quan. Cuộc đàm phán này từng bị tạm dừng nhưng đã được nối lại và kết thúc nhanh chóng sau khi Mỹ áp thuế quan của Trump. Ấn Độ cũng đang đặt mục tiêu đạt thỏa thuận FTA với EU trong năm nay.

Mặt khác, Trung Quốc đang tận dụng sự phản đối lan rộng đối với thuế quan của Trump như một cơ hội để đẩy mạnh tấn công ngoại giao.

Vào tháng 4, Chủ tịch Tập Cận Bình đã thăm Việt Nam, Campuchia và Malaysia. Vào tháng 5, ông đã tổ chức Hội nghị cấp Bộ trưởng lần thứ 4 giữa Cộng đồng các Quốc gia Mỹ Latinh và Caribe (CELAC) và Trung Quốc, đồng thời hội đàm với Tổng thống Brazil Lula da Silva và các nhà lãnh đạo khác.

Thủ tướng Lý Cường, Ngoại trưởng Vương Nghị và các quan chức khác cũng đang tích cực "tranh giành lãnh thổ" với các quốc gia châu Phi.

Tương lai trật tự quốc tế và chiến lược sinh tồn

Quan điểm trong giới chuyên gia ngày càng gia tăng rằng viễn cảnh tương lai thế giới được Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình hình dung là một thế giới đa cực, cụ thể có thể là cấu trúc ba cực Mỹ-Trung-Nga. Đó là thế giới của chủ nghĩa cường quốc, nơi mỗi nước thiết lập khu vực bá quyền của mình và cạnh tranh lẫn nhau.

Rõ ràng, EU đang cảm thấy khủng hoảng sâu sắc hơn là chỉ việc quan hệ Mỹ-châu Âu trở nên xa cách, mà là trước sự ra đời của một trật tự quốc tế bị chi phối bởi chủ nghĩa cường quốc như vậy. Không chỉ châu Âu. Các quốc gia lớn khác cũng đang bắt đầu xây dựng chiến lược mới về cách sinh tồn trong trật tự quốc tế đang thay đổi mạnh mẽ.