Metro số 1 TP.HCM: "Mùi" Nhật Bản giữa lòng đô thị lớn và lý do quen thuộc

Dù dân số tương đương Tokyo nhưng chỉ có một tuyến đường sắt cho tàu đường dài

Tuyến Metro số 1 đang vận hành tại TP.HCM (Ảnh: Takayuki Fukagawa)

Tuyến tàu điện ngầm đầu tiên của Việt Nam, "Metro số 1 (tuyến Sài Gòn)", đã khai trương tại TP.HCM - thành phố lớn nhất cả nước - vào ngày 22 tháng 12 năm 2024. Thành tựu này khiến người dân TP.HCM không khỏi tự hào, và dù sắp kỷ niệm 1 năm ngày khai trương, không khí háo hức vẫn còn lan tỏa. Xem thêm ảnh: Metro số 1 "biến thành điểm check-in" mang phong cách Nhật Bản Mục tiêu lớn nhất của việc xây dựng tuyến tàu điện ngầm là giải quyết tình trạng ùn tắc giao thông trong thành phố. Dân số TP.HCM khoảng 9,5 triệu người (năm 2024), và khu vực đô thị bao gồm các thành phố vệ tinh lân cận đạt 14 triệu người (cũng trong năm 2024), gần tương đương với Tokyo. Cùng với sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Việt Nam, khu vực đô thị này đã phát triển bùng nổ trong vài thập kỷ qua. Tuy nhiên, thực tế là việc phát triển các phương tiện giao thông công cộng trong thành phố chưa theo kịp tốc độ tăng dân số, dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông nghiêm trọng. Mặc dù dân số gần tương đương Tokyo, nhưng đường sắt chạy trong thành phố chỉ có duy nhất một tuyến của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, dẫn đến Ga Sài Gòn ở trung tâm. Hơn nữa, đây là tuyến "tàu hỏa" phục vụ quãng đường trung và dài, với chỉ một vài nhà ga trong thành phố. Do đó, ngoài những tổn thất kinh tế do ùn tắc, sự gia tăng các vấn đề tiêu cực như tai nạn giao thông, ô nhiễm không khí và tiếng ồn cũng trở thành mối lo ngại nghiêm trọng đối với người dân. Để giải quyết những vấn đề này, vào đầu những năm 2000, một mạng lưới đường sắt lớn bao phủ toàn thành phố đã được hình thành. Mạng lưới này bao gồm 8 tuyến tàu điện ngầm (Metro), 2 tuyến xe điện mặt đất (Light Rail) và 1 tuyến tàu một ray (Monorail), trong đó Metro số 1 là giai đoạn đầu tiên. Tuyến số 1 có tổng chiều dài khoảng 19,7 km với 14 nhà ga, nối Ga Bến Thành ở trung tâm thành phố với Ga Suối Tiên (thành phố Thủ Đức) ở phía đông bắc, nơi có depot. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 2,6 km và 3 nhà ga ở khu vực trung tâm là tuyến ngầm, phần còn lại đều là đường sắt trên cao.

"Made in Japan": Toa xe Hitachi, đào tạo bởi Tokyo Metro

Tuyến Metro số 1 được hoàn thành với sự hỗ trợ toàn diện từ Nhật Bản, gần như toàn bộ tổng chi phí dự án khoảng 270 tỷ yên được tài trợ bởi ODA (Viện trợ phát triển chính thức) của Nhật Bản. Các đối tác tham gia bao gồm JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản) đứng đầu, cùng với Sumitomo Corporation, Mitsui Sumitomo Construction, Shimizu Corporation, Hitachi (cung cấp toa xe), và Tokyo Metro (đào tạo nhân sự), thể hiện rõ nét tinh thần "Made in Japan". Kế hoạch chính thức khởi động vào năm 2007 và ban đầu dự kiến khai trương vào năm 2015. Tuy nhiên, do sự phức tạp của thủ tục hành chính, chậm trễ trong việc giải phóng mặt bằng, đại dịch COVID-19 và nhiều yếu tố khác, việc hoàn thành đã bị trì hoãn đáng kể, dẫn đến khai trương vào năm 2024, chậm 10 năm so với dự kiến. Tuyến số 1 thuộc sở hữu của Ban Quản lý Đường sắt Đô thị TP.HCM (MAUR), và việc vận hành thực tế do Công ty TNHH MTV Đường sắt Đô thị số 1 TP.HCM (HURC1) đảm nhiệm. Tuyến này sử dụng khổ đường tiêu chuẩn (1435mm), cùng tiêu chuẩn với Shinkansen, Keisei Electric Railway, Keikyu Corporation, Toei Asakusa Line và hầu hết các tuyến đường sắt tư nhân ở khu vực Kansai của Nhật Bản. Có lẽ do sự tham gia toàn diện của Nhật Bản, từ bố cục nhà ga, bảng chỉ dẫn, cổng soát vé tự động, gạch lát sàn màu vàng dành cho người khiếm thị, cho đến nội thất bên trong toa tàu, tổng thể đều mang đậm "phong cách Nhật Bản". Các nhà ga trên cao mang đến cảm giác như đang ở một ga ngoại ô của các tuyến đường sắt tư nhân tại vùng Tokyo hoặc Osaka. Tất cả các nhà ga đều được trang bị cửa chắn sân ga, và các ga ngầm sử dụng cửa chắn loại kín hoàn toàn (full-screen platform doors). Các đoàn tàu có thiết kế đơn giản nhưng tinh tế với tông màu bạc chủ đạo và một đường sọc xanh ngang, đạt tốc độ tối đa 80 km/h. Để kỷ niệm 80 năm Quốc khánh và 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam, một số toa tàu còn được trang trí bằng hình ảnh và màu đỏ rực rỡ.