Nghệ sĩ châu Á tại Paris: Cuộc chiến sinh tồn và sức ảnh hưởng

Paris – Kinh đô nghệ thuật và điểm đến của nghệ sĩ châu Á

Paris, thủ đô của Pháp, từ lâu đã được mệnh danh là "kinh đô nghệ thuật". Dù thị trường đấu giá nghệ thuật hiện nay phần lớn thuộc về Mỹ và Trung Quốc, không thể phủ nhận Paris vẫn là một trung tâm nghệ thuật mang tính biểu tượng và uy tín với vô số bảo tàng đẳng cấp thế giới, nổi bật là Bảo tàng Louvre. Paris cũng từng là một trong những thành phố đa văn hóa hàng đầu thế giới. Ngay cả khi không tính đến công nhân từ các thuộc địa, dân số nước ngoài ở Paris trong thời kỳ giữa hai cuộc thế chiến được cho là đông hơn nhiều so với Luân Đôn và các thành phố khác. Nhiều nghệ sĩ từ châu Á, bao gồm Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam, đã đến Paris, và họ đã góp phần vào sự phát triển của nền nghệ thuật nơi đây.

Tại trung tâm nghệ thuật Paris, các nghệ sĩ châu Á không ngừng đối mặt với câu hỏi về bản sắc. Họ là những người đã mang đến những kỹ thuật và biểu đạt mới cho nền nghệ thuật Paris, đồng thời nỗ lực phát triển phong cách của mình thông qua các cơ chế thị trường. Việc các nghệ sĩ châu Á định vị bản thân như thế nào trong hệ sinh thái nghệ thuật vốn tập trung vào châu Âu – đó vẫn là một vấn đề thực tế cho đến tận ngày nay, 100 năm sau. Triển lãm "City of Others: Asian Artists in Paris, 1920s-1940s", đang diễn ra tại Bảo tàng Quốc gia Singapore (National Gallery Singapore) cho đến ngày 17 tháng 8 năm 2025, là một sự kiện trưng bày hơn 220 tác phẩm và 200 tài liệu lưu trữ từ khắp nơi trên thế giới, nhằm hé lộ mạng lưới kết nối và mối quan hệ căng thẳng giữa châu Á và châu Âu.

Chiến lược tồn tại của nghệ sĩ châu Á tại Paris

Bắt đầu bằng các bức chân dung tự họa của những nghệ sĩ từng đặt chân đến Paris, như Foujita Tsuguharu (được biết đến rộng rãi tại Nhật Bản) và Pan Yuliang (người có cuộc đời đã được chuyển thể thành phim ở Trung Quốc), triển lãm này không đi sâu vào hội họa hay điêu khắc ngay lập tức, mà trước hết tập trung vào nghệ thuật trang trí và thủ công mỹ nghệ. Đây chính là một chiến lược giúp các nghệ sĩ châu Á tồn tại được tại Paris, trung tâm nghệ thuật thế giới.

Mặc dù các tác phẩm của nghệ sĩ châu Á đã được chấp nhận ở châu Âu từ trước thế kỷ 20, nhưng chúng thường chỉ được tiêu thụ một cách đơn phương như nguồn cung cấp các vật phẩm và hình ảnh mang phong cách ngoại lai, điển hình như phong cách Chinoiserie thế kỷ 18 và Japonisme thế kỷ 19. Tuy nhiên, đến thế kỷ 20, các nghệ sĩ châu Á bắt đầu được công nhận là những nhà sáng tạo có kỹ thuật vững chắc. Biểu tượng cho sự thay đổi này là nghệ thuật sơn mài, vốn được đánh giá cao tại Triển lãm Art Deco năm 1925. Sơn mài với bề mặt mịn màng rất phù hợp với thiết kế Art Deco. Đặc biệt, Hamanaka Masaru và Sugawara Seizo, thay vì chỉ xuất khẩu nguyên bản nghệ thuật sơn mài Nhật Bản, đã điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu châu Âu, hợp tác bình đẳng với các nhà thiết kế đang hoạt động tại Paris như Eileen Gray, và kỹ thuật của họ đã ảnh hưởng đến nhiều nghệ sĩ khác như Jean Dunand. Có thể nói, các nghệ sĩ Nhật Bản đã không trực tiếp tham gia vào lĩnh vực hội họa mà thay vào đó, khai thác một thị trường mới bằng kỹ thuật bắt nguồn từ truyền thống của chính họ.

Nghệ nhân Việt Nam và góc khuất lao động

Đồng thời, triển lãm này cũng chỉ ra rằng vô số thợ sơn mài người Việt Nam đã làm việc trong xưởng của Jean Dunand, người nổi tiếng với việc trang trí nội thất cho các du thuyền sang trọng. Các cuộc điều tra của các giám tuyển đã tiết lộ rằng chính quyền thực dân Pháp thời bấy giờ đã cảnh giác với các phong trào chống thực dân và yêu cầu lập danh sách thợ thủ công Việt Nam. Trong khi Hamanaka Masaru và Sugawara Seizo được công nhận là những nghệ nhân tài năng, thì không thể bỏ qua việc môi trường làm việc đã được tạo ra để khai thác sức lao động của vô số thợ thủ công châu Á vô danh.