Diễn văn của Tổng thống Macron tại Đối thoại Shangri-La (30/5/2025) (Ảnh: Reuters/Aflo)

  • Chính quyền Trump tìm cách gây ảnh hưởng lên các nước đối tác bằng cách tiến hành đàm phán thuế quan riêng lẻ, có thể nói là 'đánh úp' từng nước, chiến lược này còn được gọi là 'chia để trị'.
  • So với đàm phán đa phương, đàm phán song phương một đối một dễ phản ánh tương quan lực lượng hơn, và chính quyền Trump cũng giống Trung Quốc ở điểm ưa thích kiểu đàm phán này.
  • Giữa hai siêu cường có cách tiếp cận tương đồng dù khác biệt về lập trường, các phong trào hợp tác vượt ra ngoài vị thế và khu vực đang dần lan rộng trên khắp thế giới.

Phản ứng thờ ơ với "Mối đe dọa Trung Quốc là có thật"

"Đối thoại Shangri-La" tổ chức thường niên tại Singapore là hội nghị an ninh quốc tế quy mô lớn nhất châu Á, với đặc trưng là quy tụ nhiều quốc gia có lập trường khác nhau. Tuy nhiên, năm nay, tại Đối thoại Shangri-La diễn ra vào cuối tháng 5, Trung Quốc chỉ cử đại diện cấp thứ trưởng thay vì Bộ trưởng Quốc phòng như thường lệ.

Nguyên nhân là do căng thẳng Mỹ-Trung leo thang.

Diễn văn của Bộ trưởng Quốc phòng Hegseth tại Đối thoại Shangri-La (31/5/2025) (Ảnh: Reuters/Aflo)

Tại Đối thoại Shangri-La, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Hegseth, đề cập đến Eo biển Đài Loan và Biển Đông, tuyên bố rằng "mối đe dọa từ Trung Quốc là có thật" và kêu gọi các nước láng giềng tăng cường chi tiêu quốc phòng.

Thêm vào đó, Hegseth gọi Tổng thống Trump là "người của hòa bình" và nhấn mạnh "chiến lược của chúng tôi... là xây dựng một mạng lưới kiên cường, quyết đoán và hiệu quả giữa các đồng minh và đối tác."

Nhiều quốc gia tham dự có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc.

Tuy nhiên, đồng thời, chính quyền Trump lại cố tình "dội gáo nước lạnh" vào quan hệ với các đồng minh và đối tác, đặc biệt ở châu Á có không ít nước bị ảnh hưởng nặng bởi thuế quan Trump.

Do đó, nhiều người tham dự tỏ ra thờ ơ. Một người tham dự châu Âu trả lời phỏng vấn tạp chí Mỹ TIME chỉ nói rằng bài diễn văn của Hegseth là "hiểu được", còn một quan chức quân sự Bangladesh nhận xét "Trump hướng nội hơn là Tổng thống của thế giới."

"Chúng tôi không phải là Mỹ cũng không phải là Trung Quốc"

Cùng với Hegseth, người thu hút sự chú ý dù tốt hay xấu, Tổng thống Pháp Macron cũng là tâm điểm.

Macron gọi Trung Quốc và Nga là "những quốc gia theo chủ nghĩa xét lại lịch sử", tức là những thế lực nhằm thay đổi hiện trạng.

Trên cơ sở đó, Macron cũng nói rằng "không mong muốn thế giới bị chi phối bởi quyết định của chỉ một người" và nhấn mạnh sự cần thiết của hợp tác giữa EU và châu Á.

Tuy nhiên, không rõ "chỉ một người" này là Tập Cận Bình hay Trump.

Sau Đối thoại Shangri-La, Macron đã gặp gỡ Thủ tướng Singapore Lawrence Wong và đi xa hơn khi nói rằng "chúng tôi không phải là Mỹ cũng không phải là Trung Quốc, và không muốn phụ thuộc vào bên nào".

Thủ tướng Wong ủng hộ điều này và đáp lời: "Cần tăng cường sự tham gia toàn diện của tất cả các quốc gia và xây dựng quan hệ cùng thắng (win-win) chứ không phải cạnh tranh zero-sum (được ăn cả, ngã về không).".

Singapore, một trong những quốc gia thương mại hàng đầu Đông Nam Á, có đặc trưng ngoại giao toàn diện giữ khoảng cách đều với các siêu cường đối lập từ thời Chiến tranh Lạnh. Cựu Thủ tướng Lý Hiển Long cũng từng nói "khó chọn giữa Mỹ và Trung Quốc" trong thời kỳ chính quyền Trump lần thứ nhất. Do đó, có thể nói lập trường của Singapore gần với Macron.

Tự chủ chiến lược vượt ra ngoài khuôn khổ Pháp

Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung leo thang, không ít quốc gia muốn giữ quan hệ với cả hai và tìm cách đảm bảo lợi ích cũng như tính độc lập của mình.

Việc Saudi Arabia, Ai Cập, Ethiopia, Indonesia... duy trì quan hệ tương đối tốt với các nước phát triển về cả kinh tế và an ninh, rồi lần lượt gia nhập BRICS là minh chứng điển hình cho xu hướng này.

Xét về ý nghĩa không phải tư duy zero-sum "chọn một bên, bỏ một bên", quan điểm của Macron cũng có điểm chung với xu hướng này.

Với Macron, ngay sau khi nhậm chức Tổng thống năm 2017, ông đã nhấn mạnh "tự chủ chiến lược" với mục tiêu là EU.

Từ thời Chiến tranh Lạnh, Pháp đã nhấn mạnh lập trường độc lập của mình, đôi khi đối đầu cả với đồng minh Mỹ. Việc rút khỏi bộ phận quân sự của NATO vào năm 1966 khi Chiến tranh Việt Nam đang leo thang (quay lại năm 2009) là một biểu tượng cho điều đó. Việc phản đối cuộc xâm lược Iraq do Mỹ dẫn đầu năm 2003 cũng tương tự.

Nói cách khác, tự chủ chiến lược nên được xem là một tư tưởng sâu sắc của Pháp kể từ thời De Gaulle, hơn là của riêng Macron. Do đó, ban đầu, lời kêu gọi của Macron dễ bị coi là "quá Pháp" và rất ít quốc gia, ngay cả ở châu Âu, phản ứng tích cực.

Tuy nhiên, cuộc xâm lược Ukraine và sự thành lập chính quyền Trump đã làm thay đổi cục diện. Ở châu Âu, cảm giác khủng hoảng lan rộng về việc bị cuốn quá sâu vào chiến lược của Mỹ.

Ủy ban châu Âu, cơ quan hành pháp của EU, đã công bố kế hoạch tái vũ trang châu Âu vào tháng 3 năm nay, với nội dung chính là các nước thành viên tăng chi tiêu quốc phòng lên 1.5% GDP một cách thường xuyên và EU hỗ trợ tài chính (tổng cộng 800 tỷ euro) cho các nước thành viên khi cần thiết.

Động lực thúc đẩy xu hướng tăng cường năng lực quân sự độc lập của EU không chỉ là việc chính quyền Trump yêu cầu đồng minh tăng gánh nặng chi phí quốc phòng, mà còn là việc đàm phán với Nga về vấn đề Ukraine mà bỏ qua đồng minh.

Việc công bố thuế quan Trump vào tháng 4 đã đẩy nhanh xu hướng này.

Đối phó chiến lược "chia để trị" của Trump

Giáo sư Joseph Stiglitz của Đại học Columbia, người đoạt giải Nobel Kinh tế, nhận xét thuế quan Trump là chiến lược "chia để trị" (divide and conquer).

Ông nói rằng Mỹ đang tăng cường đáng kể ảnh hưởng lên từng quốc gia bằng cách áp thuế khác nhau cho từng nước và đàm phán riêng lẻ để miễn trừ/giảm nhẹ. Nếu vậy, việc đối xử đặc biệt với một số quốc gia thân thiết như Anh trở thành áp lực ngầm "học hỏi từ 'học sinh giỏi'".

Lý do lớn nhất mà chính quyền Trump ưa thích đàm phán song phương thay vì đa phương có lẽ là vì tương quan lực lượng dễ được phản ánh hơn trong đàm phán một đối một.

Tuy nhiên, giáo sư Stiglitz không đề cập đến điểm này, nhưng nếu thêm vào, thì Trung Quốc cũng tương tự ở điểm ưa thích đàm phán song phương một đối một, vốn dễ dàng diễn ra trong "phòng kín", hơn là đàm phán đa phương dưới sự giám sát của công chúng.

Nói cách khác, cả Mỹ lẫn Trung Quốc đều không muốn các quốc gia khác bắt tay nhau.

Vì thế, không có gì lạ khi Anchal Vohra, một chuyên gia bình luận của Foreign Policy, một trong những tạp chí chính trị hàng đầu của Mỹ, chỉ trích "tự chủ chiến lược là giấc mơ hão huyền của Pháp". Điều này thậm chí có thể nói là quan điểm điển hình của Mỹ.

Tuy nhiên, bất kể gọi đó là "tự chủ chiến lược" hay không, không thể phủ nhận rằng ngày càng có nhiều quốc gia không đối đầu rõ ràng với Mỹ hay Trung Quốc, nhưng vẫn giữ khoảng cách nhất định với cả hai.

Xu hướng hợp tác không có Mỹ và Trung Quốc

Ví dụ, Đức cho đến nay vẫn khá thụ động với tự chủ chiến lược của Macron, nhưng vào tháng 5, đã đưa ra chính sách hướng tới "quân đội mạnh nhất châu Âu". Đây là sự phá bỏ giới hạn tự đặt ra sau Chiến tranh Thế giới thứ hai.

Theo ước tính, Đức, nếu chi tiêu quốc phòng tương đương 2% GDP, sẽ vượt qua chi tiêu quốc phòng của Nga.

Xu hướng giảm phụ thuộc vào Mỹ (ngay cả khi không tin tưởng Trung Quốc) đang lan rộng không chỉ ở châu Âu mà còn trên phạm vi toàn cầu.

Việc ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) quyết định "cùng nhau đối phó" ngay sau khi thuế quan Trump được công bố là một ví dụ điển hình.

Ngoài ra, thuế quan Trump cũng không nương tay với các nước nghèo, nhưng ở Châu Phi, việc tăng cường quan hệ với châu Âu, Ấn Độ, UAE (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất) đang được thúc đẩy. Ở đó, có thể nói là có sự cảnh giác trước việc sẽ bị cuốn sâu hơn vào quỹ đạo hấp dẫn của Mỹ (điều này cũng đúng với Trung Quốc) nếu tiếp cận quá mức trong tình hình hiện tại.

Ngược lại, đối với Nhật Bản, cũng như trong thời kỳ chính quyền Trump lần thứ nhất, mô hình cơ bản là cố gắng xích lại gần Mỹ và tạo "ân nghĩa" trong khi các nước khác cố gắng giữ khoảng cách với Mỹ. Có lẽ điều này là hơi bất khả kháng với vị thế của Nhật Bản.

Tuy nhiên, như đã nói trước đây, chính quyền Trump hiện tại (lần thứ hai được ngầm nhắc đến) còn "Nước Mỹ trên hết" lộ liễu hơn thời kỳ đầu. Trong tình hình này, việc chỉ chọn Mỹ có thể khiến Nhật Bản bị cuốn sâu hơn vào quỹ đạo hấp dẫn của Mỹ. Bởi vì Nhật Bản không thể trở thành Vương quốc Anh.