Quan hệ kinh tế Nhật-Trung biến đổi: Từ hỗ trợ công nghệ đến cạnh tranh

Dây chuyền sản xuất xe điện (EV) tại Trung Quốc – Ảnh chụp ngày 22 tháng 4, tại Hợp Phì, An Huy.

Quá khứ hợp tác và hỗ trợ

Bắc Kinh (Thời sự Kyodo) – Nhật Bản, quốc gia đã đạt được sự phục hồi nhanh chóng sau thất bại trong chiến tranh và gia nhập hàng ngũ các nước phát triển, và Trung Quốc, được thành lập năm 1949, đã vươn lên trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vào thế kỷ 21.

Kể từ năm 1972, khi Nhật Bản bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, Nhật Bản đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc thông qua các khoản vay bằng đồng yên và chuyển giao công nghệ. Sau 50 năm, cán cân quyền lực giữa Nhật Bản và Trung Quốc đã thay đổi đáng kể. Hiện nay, các công ty của cả hai nước đang cạnh tranh gay gắt trên khắp thế giới.

“Không ai nghĩ rằng kinh tế Trung Quốc có thể phát triển lớn mạnh đến mức này”, một cựu giám đốc điều hành của một nhà sản xuất linh kiện máy móc từ tỉnh Aichi, Nhật Bản, người đã mở rộng hoạt động sang Thẩm Dương, Liêu Ninh vào những năm 90, cho biết. Ông nhớ lại rằng vào thời điểm đó, kinh tế Trung Quốc đang bắt đầu tăng trưởng nhanh chóng nhưng cơ sở hạ tầng chưa phát triển, và tình trạng mất điện thường xuyên xảy ra.

Chi phí tăng và dịch chuyển sản xuất

Tuy nhiên, chi phí nhân công ở Trung Quốc, yếu tố quyết định việc đầu tư, đã tăng lên cùng với sự phát triển kinh tế. Công ty này cũng đã chuyển nhà máy sang Việt Nam vào năm 2017. Mặc dù công ty vẫn bán sản phẩm cho các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản và các công ty khác đặt trụ sở tại Trung Quốc, nhưng trong những năm gần đây, họ đang bị các nhà sản xuất linh kiện Trung Quốc lấn át.

Theo Teikoku Databank, số lượng công ty Nhật Bản đầu tư vào Trung Quốc trong năm 2024 là 13.034, giảm khoảng 10% so với mức đỉnh điểm năm 2012. Nguyên nhân được cho là do sự chia cắt chuỗi cung ứng (supply chain) cùng với sự leo thang căng thẳng thương mại Mỹ-Trung và tốc độ tăng trưởng kinh tế Trung Quốc chậm lại. Tuy nhiên, một giám đốc điều hành cấp cao của một hãng ô tô lớn của Nhật Bản tại Bắc Kinh nhấn mạnh: “Đó chỉ là lời bào chữa. Các công ty Nhật Bản không còn có thể giành chiến thắng ở Trung Quốc nữa”.

Nhật Bản mất vị thế, Trung Quốc vươn tầm

Sự hiện diện của Nhật Bản tại Trung Quốc đang có xu hướng giảm sút. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc, vốn chỉ bằng một phần ba của Nhật Bản khi quan hệ ngoại giao được bình thường hóa, đã vượt qua Nhật Bản vào năm 2010 và dự kiến sẽ tăng lên gần gấp 5 lần vào năm 2024. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã bãi bỏ “Vụ Nhật Bản”, đơn vị chuyên trách về quan hệ với Nhật Bản, vào năm 2015 và sáp nhập vào bộ phận phụ trách bán đảo Triều Tiên và Mông Cổ. Mặc dù các tổ chức kinh tế lớn như Keidanren đã cử phái đoàn lớn đến Bắc Kinh gần như hàng năm kể từ năm 1975, nhưng kể từ cuộc gặp với Chủ tịch Hồ Cẩm Đào (lúc bấy giờ) vào năm 2008, họ chưa thể gặp lại các nhà lãnh đạo tối cao.

“Trung Quốc không còn coi trọng các quốc gia khác nhiều như Hoa Kỳ nữa”, một giám đốc điều hành của một tập đoàn cơ sở hạ tầng lớn của Nhật Bản đang làm việc tại Bắc Kinh đã tóm tắt sự suy giảm ưu thế kinh tế của Nhật Bản theo dòng thời gian.