Việt Nam đối mặt tỷ lệ sinh thấp: Góc nhìn từ chuyên gia
Một người mẹ dắt tay con đi dạo. Ảnh chụp ngày 30 tháng 8 năm 2025 tại Hà Nội, bởi Toshiya Obu.
Làn sóng giảm tỷ lệ sinh đang lan rộng khắp Đông Nam Á. Tại Việt Nam, trước sự suy giảm của Tổng tỷ suất sinh (số con trung bình mà một phụ nữ dự kiến sẽ sinh trong suốt cuộc đời), chính sách "hai con" nhằm kiềm chế gia tăng dân số đã được bãi bỏ. Chúng tôi đã phỏng vấn bà Phạm Thị Lan, Trưởng nhóm Dân số và Phát triển thuộc Văn phòng Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam, về bối cảnh và triển vọng của vấn đề này.
Tỷ lệ sinh ở Việt Nam đã thay đổi như thế nào?
Tổng tỷ suất sinh đã giảm từ 3,83 vào năm 1989 xuống còn 1,91 vào năm 2024. Đây là một sự thay đổi nhanh chóng. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, đô thị lớn nhất, tỷ lệ này là 1,39, trong khi ở tỉnh Hà Giang phía Bắc, một khu vực nông thôn, là 2,69. Xu hướng cho thấy tỷ lệ sinh có xu hướng giảm khi quá trình đô thị hóa và trình độ giáo dục phát triển.
Những yếu tố nào có thể được xem xét?
Bản chất của vấn đề không phải là "không muốn có con" mà là "không thể có con". Một cuộc khảo sát do UNFPA và các tổ chức khác thực hiện tại 14 quốc gia trên thế giới cho thấy cứ 5 người thì có 1 người "dự đoán rằng họ sẽ không thể có đủ số con mong muốn".
Việt Nam cũng có xu hướng tương tự, với các lý do được nêu ra là chi phí nuôi con và chi phí nhà ở tăng cao, bất ổn việc làm. Ngoài ra, định kiến giới cũng còn rất sâu sắc, với quan niệm đàn ông là "người trụ cột" và phụ nữ "phải cân bằng giữa việc nuôi con và công việc". Những yếu tố này đã tạo ra tình trạng thanh niên ngần ngại kết hôn và sinh con.
Nhiều quốc gia ở Đông Á và Đông Nam Á cũng đang đối mặt với tỷ lệ sinh thấp. Việt Nam có những đặc điểm nào?
Việt Nam đã bước vào "xã hội già hóa" vào năm 2011. Đặc điểm là tại thời điểm đó, mức độ phát triển kinh tế vẫn còn thấp, và quá trình già hóa dân số đã đến trước khi quốc gia trở nên giàu có.
Ngay cả ở các cường quốc kinh tế như Nhật Bản và Hàn Quốc, quá trình già hóa dân số cũng đã gây ra những thách thức cho hệ thống an sinh xã hội và y tế. Trong trường hợp của Việt Nam, chúng ta sẽ phải đối mặt với một tình huống khó khăn hơn nhiều, và việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước trong khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc và Thái Lan là vô cùng cần thiết.
Tháng 6 năm nay, chính phủ đã bãi bỏ "chính sách hai con".
Đối với các đảng viên Đảng Cộng sản và công chức, việc có ba con trở lên sẽ không còn là một yếu tố bất lợi trong việc thăng tiến. Tuy nhiên, tôi cho rằng tác động từ sự thay đổi chính sách này sẽ hạn chế, vì người dân nói chung trước đây vốn không chịu những hạn chế quá nghiêm ngặt.